Ta strona wymaga Adobe Flash Player i przeglšdarki z włšczonš obsługš JavaScript.

Wirtualne wycieczki

Gliwice - Stary cmentarz Żydowski przy ul Na Piasku

Najstarszym zachowanym zabytkiem żydowskim na terenie miasta Gliwic jest stary cmentarz wyznaniowy przy ul. Na piasku. Został on założony w 1815 r. na skutek reskryptu - rozporządzenia królewskiego władz pruskich z 24 maja 1814 r., nakazującego rodzinom żydowskim mieszkającym dalej niż jedną milę od cmentarza żydowskiego, zatroszczenie się o własne pole grzebalne pod groźbą wydalenia z aktualnego miejsca pobytu.
Dobrze się stało, że społeczność żydowska w Gliwicach dysponowała już zakupioną w 1795 r. poza centrum miasta parcelą, którą mogła przeznaczyć pod założenie swojego cmentarza. Należy tu wspomnieć, że zanim doszło do założenia żydowskiego mogielnika, Żydzi Gliwiccy byli grzebani na cmentarzach żydowskich w pobliskiej Wielowsi oraz Mikołowie.

Stary cmentarz został założony, zgodnie z zasadami religii mojżeszowej nakazującymi aby nekropolia znajdowała się nie bliżej niż 25 m od najbliższego domu mieszkalnego, a jego granica winna być ściśle i widocznie oznaczona. Dziś po upływie ponad 186 lat cmentarz znajduje się w centrum miasta wrośnięty w gęstą zabudowę.

Nekropolia posiada powierzchnie 0,63 ha, na jej terenie można wyróżnić 6 kwater oddzielonych od siebie alejkami, w których pochowano ponad 2000 osób. Do dnia dzisiejszego przetrwało około 600 nagrobków. Cmentarz posiada czytelny, zaplanowany układ przestrzenny. Nagrobki ustawiane są w równych rzędach co daje duże zagęszczenie pomników. Przy głównym wejściu na cmentarz znajdują się obecnie ruiny (zachowane ściany zewnętrzne bez dachu) dawnego domu przedpogrzebowego, który w latach 80 pełnił rolę warsztatu stolarskiego.

Dominującą formą nagrobka występującą na tej nekropolii jest tradycyjna dla żydowskiej sztuki sepukralnej macewa czyli pionowo ustawiona płyta, zwieńczona trójkątnie lub półkoliście, z inskrypcją w języku hebrajskim, hebrajsko - niemieckim, zdobiona starotestamentowymi symbolami. Najczęstszym materiałem z jakiego wykonane zostały pomniki nagrobne jest szary piaskowiec, słabo odporny na śląskie warunki atmosferyczne. Widać to bardzo dobrze na spękanych, złuszczonych,z zabarwieniami nagrobkach. Dziś już nie da się zidentyfikować kto pod nimi spoczywa. Dlatego bardzo pilną sprawą jest podjęcie prac dokumentacyjnych w formie fotograficznej każdej nagrobnej stelli, szczególnie tych najstarszych wykonanych z piaskowca z I poł. XIX w.

Warto tu zaznaczyć, że na niektórych nagrobkach można spotkać bardzo rzadkie symbole. Pierwszy z nich jest połączeniem dwóch motywów; pojedynczy lichtarz ze złamaną świecą powyżej złamania przechodzi w pień drzewa z koroną z liśćmi. Drugi to tzw. "żydowska rozeta" oznaczająca słońce, Boga, nadzieję.

Najbardziej okazałą budowlą na cmentarzu jest grobowiec rodzinny Meyerów w formie wolnostojącej kaplicy, wykonany w stylu neoklasycystycznym i nawiązujący swą formą do chasydzkich Oheli (hebr. namiot) stawianych wybitnym uczonym. Bardzo ciekawe, choć mocno zniszczone są szpalery grobowców wtopionych w mury cmentarza, nawiązujące swym wyglądem do historycznych stylów "neo", których obramienia stanowią portale lub portyki z kolumn, półkolumn, pilastrów dźwigających belkowanie z familijnym nazwiskiem. Ostatni pochówek odbył się w lutym 1937 roku, pochowano wówczas Ernestinę Hahn. Ostatecznie cmentarz został zamknięty do celów grzebalnych w 1953 roku. Warto tu przypomnieć, że w listopadzie 1973 roku władze miasta autorytatywnie stwierdziły, że nekropolia ta nie posiada żadnych wartości artystyczno-zabytkowych, więc podjęto decyzję w sprawie likwidacji cmentarza. W 1976 roku władze wojewódzkie anulowały zgodę na likwidację tej bardzo cennej historycznie i artystycznie nekropolii.

tekst: Dariusz Walerjański
http://www.jewishmemory.gliwice.pl

Cmentarz w interncie:
http://www.jewishmemory.gliwice.pl
http://www.izrael.badacz.org
wirtualne wycieczki - Stary cmentarz Żydowski przy ul Na Piasku